Het woord druk is al een oud woord. Eeuwen geleden werd ‘druc’ vooral gebruikt als synoniem voor angst, kwelling, droefheid. Ook het woord stress dat van het Oudfranse ‘destresse’ komt, betekent angst. Stress en druk staat bij veel jongeren gelijk aan prestatiedruk. Maar wat betekent het woord prestatie eigenlijk? Dat betekent al eeuwen ‘datgene wat iemand verricht of waartoe hij in staat is’. Niks bijzonders zou je zeggen.
De functie van het woord blijkt de afgelopen eeuwen wel enorm te zijn veranderd. Op Delpher.nl kun je onderzoeken hoe vaak een woord afgelopen eeuwen is gebruikt, bijvoorbeeld in kranten. In de 18e eeuw komt het woord prestatie 29 keer in kranten voor, in de 20ste eeuw 400838 keer! Bovendien blijkt het woord ook nog eens heel geschikt om verbindingen aan te gaan: prestatiemodel, topprestatie, wanprestatie, tegenprestatie, prestatieloon of prestatiesport – allemaal woorden die in de 18e eeuw niet of nauwelijks voorkwamen. Net als het woord prestatiedruk…. De veranderde functie van het woord prestatie toont aan dat wij tegenwoordig in een prestatiemaatschappij leven. Dat concludeert ook de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving (RVS) medio vorig jaar in haar essay Over Bezorgd.
Als prestatiedruk een maatschappelijk verschijnsel is, wat kan het onderwijs dan doen?
Leerlingen krijgen vaak een eendimensionale beoordeling: een cijfer. Een momentopname voor een docent, maar leerlingen zien het zelf vaak als een oordeel over hun toekomst. Ze werken hard en willen een hoog cijfer, want anders stort hun hele toekomst in. Ouders, onderwijsinstellingen en werkgevers beoordelen jongeren op prestaties in plaats van op potentie. Er wordt nogal wat druk gelegd bij het individu. Jongeren hebben het gevoel maar één kans te hebben en willen die niet verprutsen.
Eén van de leden van de RVS is econoom en filosoof Liesbeth Noordegraaf-Eelens, universitair hoofddocent aan het Erasmus University College. Haar studenten geven aan dat ze presteren ook gewoon leuk vinden. Alleen moet het nu allemaal op één manier en omdat ze nog niet weten wat ze later gaan doen, zetten ze op alles in. Het is vaak niet duidelijk wat er wordt verwacht en daarom hebben ze op alle domeinen hoge verwachtingen.
Bovendien willen ze niet alleen op school de beste zijn, ze moeten ook alles uit het leven halen. Het is een heel ambitieuze, gedreven generatie die zelf doelen moet stellen en veel keuzemogelijkheden heeft. Dat geeft veel vrijheid, maar ook veel verantwoordelijkheid. Met die druk kunnen ze vaak moeilijk omgaan.
Volgens Noordegraaf-Eelens moet het onderwijs daarom meer selecteren op potentie i.p.v. geleverde prestaties. En daarnaast moet het onderwijs de weerbaarheid van leerlingen versterken zodat ze zelfstandig keuzes kunnen maken en beter hun eigen grenzen kunnen stellen.
Op 9 april a.s. vindt in Utrecht de studiedag Prestatiedruk bij leerlingen in VO & MBO plaats. Elena Carmona van Loon, auteur van het boek Regie versterken in het onderwijs spreekt op deze bijeenkomst ook over het vergroten van deze weerbaarheid! Klik hier voor het volledige programma Studiedag Prestatiedruk bij leerlingen
Bronnen
Trouw 14 juli 2018
Intermediair 13 augustus 2018