Angst is één van onze primaire emoties. Het is de emotie die we het meest wegstoppen en dat geldt vooral voor jongeren. Eerst even een paar feiten:
– Angst is primair bedoeld als overlevingsemotie, we hebben hem nodig om ons te waarschuwen.
– Teveel angst blokkeert en maakt dat je niet meer helder na kunt denken.
– Angst die weggestopt wordt, wordt eerder groter dan kleiner.
– Te weinig angst maakt overmoedig en kan daardoor je overleving of veiligheid in gevaar brengen.
Jongeren en angst
Bij jongeren, zie je vaak de uitersten tussen te veel en te weinig angst.
Aan de ene kant is er overmoed, korte termijn denken en soms onverantwoordelijk gedrag waardoor je plat gezegd ‘op je bek kan gaan’ en daar in het beste geval vroeg of laat iets van leert. Maar aan de andere kant zijn er ook jongeren met angsten en blokkades, met verlies van zelfvertrouwen wat tot depressies kunnen leiden of zelfs tot een burn-out. De diepste angst is ‘ik hoor er niet bij’. We spreken deze angstgedachte zelden uit maar hij is bepalend voor je zelfbeeld, zeker voor jongeren in ontwikkeling. Deze gedachte ondermijnt het meest je zelfvertrouwen. Daarbij komen angsten als ‘ik kan het niet’, ‘ik moet het goed doen want anders…’ of ‘ik mag geen fouten maken’. Soms slaat overmoed om in angst.
Scholen en corona
Corona roept op dit moment bij veel mensen angst op.
Wat gebeurt er nu op scholen? Hoe was en is het voor docenten? Velen hebben zich – al dan niet ondersteund door school – vol in het online lesgeven gestort en dat lukte ook ondanks allerlei ongemakken en grote vermoeidheid achteraf. Anderen liepen tegen grote onzekerheden aan, voelden zich onbekwaam als docent of onvoldoende ondersteund en hebben het online lesgebeuren vervangen door het geven van extra huiswerk en projecten. Een nieuwe of andere verantwoordelijkheid verandert onbewust al snel in druk en onzekerheid. Dit schooljaar is er ondanks het feit dat leerlingen weer fysiek leskrijgen nog steeds sprake van achterstanden en voelen veel docenten een grotere verantwoordelijkheid dan normaal. Ook het missen van perspectief is een factor van onzekerheid. En de kans is groot dat deze druk en onzekerheid onbewust aan leerlingen wordt doorgegeven.
Hoe was en is het voor leerlingen? We zien een wisselend beeld: een gevoel van vrijheid werd als snel een gevoel van alleen zijn en van zorgen over de voortgang. Druk van school en docenten werkte contraproductief. Veel leerlingen verloren de moed en hun motivatie. De laatste toetsweek voor de vakantie heeft – zeker daar waar gezegd werd dat het dubbel mee zou tellen -voor veel spanning en black-outs gezorgd. Veel leerlingen voelden zich stuurloos. Nu – in het nieuwe schooljaar – wordt er meer dan normaal gewaarschuwd om hard te blijven werken. We zien dus dat te grote interne druk en onzekerheid van docenten wordt overgebracht op leerlingen. En dat sommigen daar last van hebben en daardoor juist minder goed presteren.
Een verandering of aanpassing begint altijd bij bewustwording: weten wat je kunt of waar je toe in staat bent, weten wat de doelen zijn die je wilt bereiken en dan bedenken hoe je het aan gaat pakken. Daarbij speelt begrip een sleutelrol. Gezien en gehoord worden is de basis van de motivatie van ons allemaal, van docenten en van leerlingen. Als dat in de knel komt, geef je minder goed les en leer je minder goed.
Hoe geven we docenten meer lucht?
Wellicht levert een aanpassing van lesstof of leerdoelen winst op. Of het flexibeler maken van de verplichting huiswerk te maken. Misschien moeten we leerlingen niet ALLE lessen laten volgen. En kunnen we kritischer kijken naar onze manier van toetsen. Wellicht kan er zelfs bij de eindexameneisen rekening worden gehouden met de pandemie. Het zijn voorbeelden van relevante vragen die veel kunnen betekenen voor de druk van docenten.
Wat kunnen we doen voor leerlingen?
Leerlingen met te veel stress gaan zichzelf onderwaarderen, dat wil zeggen dat ze zich minder bewust zijn van hun werkelijke capaciteiten. Ze gaan de druk van het ‘moeten van school’ groter maken dan hun eigen wil. Ze zijn bang om fouten te maken, maken juist daardoor fouten en voelen zich slecht. Ze verliezen de moed en stoppen met leren. Ze zitten vast in een vicieuze cirkel van een steeds slechter zelfbeeld en raken hun motivatie kwijt.
Probeer als docent je stress ondergeschikt te maken aan je plezier in lesgeven, aan de inspiratie die je door wilt geven. Want dat is wat leerlingen nu meer dan ooit nodig hebben!
 |
Pia Crul Is jaren lang werkzaam geweest in het onderwijs en auteur van de Lefgasten methode, training voor meer zelfvertrouwen en motivatie |
Wil je meer weten over hoe je blokkadestress en onderpresteren voorkomt?
Kom dan ook naar de eendaagse cursus Effectief omgaan met faalangst bij leerlingen op 16 maart 2021 in Amersfoort